Józef Wyrwa ps. „Furgalski”, „Stary” to legendarny dowódca partyzancki związany z ziemią opoczyńską.
Urodził się w Lipie (powiat konecki) w 1898 r. W okresie międzywojennym był nauczycielem w Szkole Powszechnej w Libiszowie w powiecie opoczyńskim, a od 1936 r. kierownikiem szkoły w Lipie. We wrześniu 1939 r. służył w Batalionie Obrony Narodowej 4 pp Leg. Po klęsce wrześniowej wrócił na Kielecczyznę.
28 października 1939 r. razem z synem Tadeuszem spotkał się z mjr Henrykiem Dobrzańskim „Hubalem” w gajówce Jana Barana w Zychach. Utworzył miejscową placówkę, która współpracowała z oddziałem majora, a sam przybrał pseudonim „Furgalski”. Wyrwa kilkakrotnie na prośbę Dobrzańskiego udawał się do jego matki do Krakowa. Przechowywał także otrzymany w miejscowości Piskorzeniec dziennik bojowy. Ostatni raz rozmawiał z majorem na dwa dni przed jego śmiercią w lasach spalskich.
Wyrwa podporządkował się koneckiemu ZWZ. Na jesieni 1942 r. zorganizował oddział partyzancki, który wszedł skład Narodowych Sił Zbrojnych pod kryptonimem „Las 2”. Oddział „Starego” w dniu 4 października 1944 r. dołączył do 25 pp AK. Wyrwa został dowódcą II batalionu, w skład którego weszły 4 kompanie. Warto dodać, że pierwszy kontakt oddziału „Starego” z pułkiem miał miejsce w sierpniu 1944 r. Jednak wówczas do przyłączenia nie doszło.
W chwili przyłączenia do 25 pp AK oddział liczył 80 partyzantów i składał się z trzech plutonów, dwóch strzeleckich i jednego ckm. Dowódcą pierwszego plutonu był ppor. Edmund Waligóra „Edmund”, „Walicki” , drugiego plut. pchor. Zdzisław Filingier „Roszak”, a trzeciego ckm plut. pchor. Marian Chrząstowski „Zadora”. Oddział był dobrze uzbrojony, szczególnie cenne były dwa cekaemy typu „Maxim”. W składzie oddziału było około 10 Rosjan. Zachował się meldunek, w którym mjr Leśniak powiadamia o dołączeniu oddziału: „W dniu dzisiejszym dołączył kpt. Stary plus 2 oficerów i 75 szeregowych do 25 pp. jako komp. 5-ta strzelecka”.
Kpt. „Stary” cieszył się dużym poważaniem i uznaniem w pułku. Uczestniczył z oddziałem w większości potyczek, za swoje zaangażowanie w walce otrzymał Krzyż Walecznych. Po rozformowaniu pułku oddział przebywał w okolicy Radoszyc. 17 stycznia zostali rozbrojeni przez Armię Czerwoną. „Stary” został uwięziony w więzieniu w Kielcach, a 9 sierpnia 1945 r. oswobodzony przez oddział Antoniego Hedy „Szarego”. W marcu 1947 r. razem z synem Wyrwa opuścił kraj. Zmarł 3 czerwca w 1970 r. w Madrycie.
Tomasz Łuczkowski
Bibliografia:
Kopa M., Arkuszyński A., Kępińska-Bazylewicz H., Dzieje 25 pp Armii Krajowej, Piotrków Tryb. 2009
Nowinowski S.M., Spodenkiewicz P., Toborek T., Tadeusz Wyrwa – partyzant z natury, Łódź 2007
Wawrzyniak E., Na rubieży Okręgu AK Łódź, Warszawa 1988
Wyrwa J., Pamiętniki partyzanta, Londyn 1991
