20 września 1942 roku płk Ignacy Oziewicz wydał Rozkaz Nr 1/42, który stanowił formalną podstawę rozpoczęcia działalności nowej formacji zbrojnej – Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ).
W ich skład weszły organizacje wojskowe szeroko rozumianego obozu narodowego, przeciwne scaleniu z Armią Krajową. Trzon nowo powstałych NSZ stanowiły Narodowa Organizacja Wojskowa (część przeciwna scaleniu z AK), Związek Jaszczurczy, Narodowo-Ludowa Organizacja Walki (NLOW). W skład weszło także kilkanaście mniejszych związków zbrojnych o różnej liczebności. Specyfika regionalna decydowała o składzie NSZ w różnych częściach kraju.
Na terenie Białostocczyzny tworzenie NSZ rozpoczęło się wkrótce po wspomnianym wyżej Rozkazie Nr 1/42, jesienią 1942 r. Według ustaleń Piotra Łapińskiego (Głos znad Narwi Nr 4/2022 (23)) proces powstawania zapoczątkowało połączenie Związku Jaszczurczego z Konfederacją Zbrojną. Wkrótce dołączyły: Komenda Obrońców Polski, Bojowa Organizacja Wschód, Bataliony Chłopskie (pow. Sokółka), NOW (część przeciwna scaleniu z AK), prawdopodobnie też Organizacja Wojskowa „Wilki”, Związek Odbudowy Rzeczypospolitej, żołnierze ZWZ-AK o poglądach narodowych. Trzeba więc zauważyć, że równolegle z procesem scalania z AK przebiegły inne procesy scaleniowe determinowane innymi programami politycznymi, inną oceną ówczesnej rzeczywistości.
Temat obchodów 80. rocznicy powstania NSZ na terenie działania aktualnie istniejącego Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych Okręg Białystok, zapoczątkowany został zebraniem Zarządu Okręgu w dniu 14 lutego 2022 roku. Wówczas omówiono większość zagadnień wiążących się z tym tematem i opracowano ogólny zarys obchodów, łącznie z datą wydarzenia. Kolega Bogusław Łabędzki wyszedł z inicjatywą realizacji programu obchodów w ramach projektu historycznego Stowarzyszenia Historycznego im. Danuty Siedzikówny „Inki”. W ramach tegoż projektu pokryta została większość kosztów wydarzenia.
2 października odbyły się obchody według scenariusza:
• 12:30 – Msza Święta w Archikatedrze Białostockiej za zmarłych i żyjących Żołnierzy NSZ. Homilię wygłosił ks. Robert Figura, proboszcz Parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Chojewie.
• 13:30 – Uroczystości przy kinie „Ton”:
– Powitanie zaproszonych i zgromadzonych gości przez Mieczysława Korzeniewskiego – Prezesa ZŻ NSZ Okręg Białystok.
– Przemówienie Pana Karola Wołka – prezesa Zarządu Głównego ZŻ NSZ.
– Przemówienie Pana Dariusza Piontkowskiego – v-ce Ministra Edukacji i Nauki.
– Odczytanie listu prof. Przemysława Czarnka – Ministra Edukacji i Nauki.
– Odczytanie apelu pamięci, salwa honorowa, złożenie wiązanek i kwiatów przy tablicy poświęconej Żołnierzom Polski Podziemnej przed budynkiem Kina „Ton”.
Kino „Ton”:
• 14:30 – wykład historyczny pana Leszka Żebrowskiego o Narodowych Siłach Zbrojnych.
• 15:30 – wydarzenie słowno-muzyczne „W Hołdzie Narodowym Siłom Zbrojnym” według reżyserii Michała Chorosińskiego i scenariusza Anny Kołakowskiej. W wykonaniu Andrzeja Kołakowskiego i Chóru Polskiej Pieśni Narodowej z Bielska Podlaskiego przy akompaniamencie Pana Bogdana Drozdowskiego.
• 16:40 – Poczęstunek dla wszystkich uczestników uroczystości przygotowany przez Koło Gospodyń Wiejskich „Tarnowianie” z Tarnowa k. Łomży.
Na uroczystościach obecni byli ostatni żołnierze Narodowych Sił Zbrojnych:
• Pan ppor. Leopold Dmochowski ps. „Sęk”,
• Pan Jan Matuszewski ps. „Orzeł”.
Gośćmi honorowymi, którzy przyjęli zaproszenie i uczestniczyli w uroczystościach byli:
• Pan Dariusz Piontkowski – v-ce Minister Edukacji i Nauki i jego małżonka.
• Prezydium Zarządu Głównego ZŻ NSZ:
– Pan Karol Wołek – prezes Zarządu,
– Pani Izabela Strojek – sekretarz,
– Panowie Dariusz Syrnicki i Rafał Korzeniewskie – członków Zarządu.
• Pani Beata Pietruszka – Podlaski Kurator Oświaty.
• Pan Tomasz Szeweluk – Sekretarz Województwa Podlaskiego.
• Pan mjr Adam Białousa – reprezentant Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej
• Panowie Jan Gradkowski i Zdzisław Łukaszewicz – członkowie Zarządu Powiatu Białostockiego oraz inni przedstawiciele lokalnych samorządów.
• Pani Agnieszka Rzeszewska – przewodnicząca NSZZ Solidarność Oświaty Regionu Podlaskiego.
